Anganwadi Sevika Update
Anganwadi Sevika Update : महाराष्ट्रातील शैक्षणिक क्षेत्रात एक मोठे व महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलण्यात आले आहे. अंगणवाड्या केवळ लहान मुलांच्या देखरेखीपुरत्या मर्यादित राहणार नाहीत, तर त्या आता प्राथमिक शिक्षणाच्या मजबूत पायाभरणीचं केंद्र बनणार आहेत. राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 (NEP 2020) अंतर्गत, अंगणवाडी सेविकांना नव्या जबाबदाऱ्या दिल्या जात असून त्यांना ‘शिक्षिका’ या रूपात ओळख मिळणार आहे. 2025-26 पासून या धोरणाची अंमलबजावणी राज्यभर सुरू होणार आहे. यामुळे बालशिक्षणाची दिशा व पद्धत दोन्ही बदलणार आहेत.
अंगणवाडी सेविकांसाठी व्यावसायिक प्रशिक्षण – शिक्षिकेच्या भूमिकेची तयारी
सध्या महाराष्ट्रात एकूण ५५३ एकात्मिक बालविकास प्रकल्पांतर्गत १ लाखाहून अधिक अंगणवाड्या कार्यरत आहेत. या केंद्रांमध्ये सुमारे १.१० लाख अंगणवाडी सेविका कार्यरत आहेत. यापैकी दहावी व बारावी उत्तीर्ण सेविकांसाठी खास प्रशिक्षणक्रम आखण्यात आला आहे:
- बारावी उत्तीर्ण सेविकांसाठी – ६ महिन्यांचा बालशिक्षण प्रमाणपत्र अभ्यासक्रम अनिवार्य.
- दहावी उत्तीर्ण सेविकांसाठी – १ वर्षाचा अभ्यासक्रम बंधनकारक.
हे प्रशिक्षण पूर्ण केल्यानंतर या सेविका ‘शिक्षिका’ म्हणून काम करू शकतील.
जिल्हा प्रशिक्षण संस्थांच्या मार्गदर्शनाखाली कार्यशाळा
सेविकांना नव्या अभ्यासक्रम व अध्यापन शैलीसाठी सज्ज करण्यासाठी जिल्हा शिक्षण व प्रशिक्षण संस्था (DIET) यांच्याकडून आठ कार्यशाळांचे आयोजन करण्यात आले आहे. यातील काही कार्यशाळा पूर्ण झाल्या असून उर्वरित लवकरच पार पडणार आहेत. या कार्यशाळांमध्ये पुढील गोष्टींवर भर दिला जात आहे:
- अक्षर व अंक ओळख
- शब्दांचे योग्य उच्चार
- रंग व आकार यांची ओळख
- हे सर्व शिकवताना वापरण्यात येणाऱ्या मनोरंजनात्मक व बालमैत्री पद्धती
नव्या धोरणात पालकांचीही सक्रिय भूमिका
NEP 2020 अंतर्गत शिक्षणात फक्त विद्यार्थी आणि शिक्षकच नाही, तर पालकांचाही सहभाग अनिवार्य करण्यात आला आहे. ३ ते ६ वर्षे वयोगटातील मुलांच्या भावनिक, सामाजिक व बौद्धिक विकासासाठी पालक आणि सेविकांमधील नियमित संवाद आवश्यक आहे. यामुळे:
- मुलांच्या सर्वांगीण विकासासाठी शाळा आणि घर यामधील समन्वय वाढेल.
- शिक्षण प्रक्रियेबद्दल पालकांचे जागरूकता वाढेल.
‘मनोरंजनातून शिक्षण’ – शिक्षणपद्धतीचा नवा केंद्रबिंदू
लहान मुलांसाठी शिक्षण रुचकर आणि प्रेरणादायी बनवण्याचा मुख्य उद्देश म्हणजे मनोरंजनाच्या माध्यमातून शिकवणे. या तत्वानुसार:
- खेळ, गाणी, चित्रकला, गोष्टी यांद्वारे शिक्षण दिले जाईल.
- मुलांमध्ये जिज्ञासा, संवाद कौशल्य आणि सर्जनशीलता वाढवण्यासाठी बालमैत्री उपक्रम राबवले जातील.
- शिक्षण म्हणजे मजा आणि अनुभवांची गोष्ट असल्याचं भाव निर्माण होईल.
प्राथमिक शिक्षकांसाठीही नवीन प्रशिक्षण बंधनकारक
नवीन अभ्यासक्रम फक्त अंगणवाड्यांपुरता मर्यादित नसून, इयत्ता पहिली शिकवणाऱ्या प्राथमिक शिक्षकांनाही नवीन पद्धतीचं प्रशिक्षण देण्यात येणार आहे. यात पुढील बाबींचा समावेश असेल:
- नव्या अभ्यासक्रमाची रचना
- मूल्यांकन प्रक्रिया
- अध्यापन कौशल्यांचे सखोल प्रशिक्षण
जिल्हा परिषद शाळांची लोकप्रियता वाढण्याची शक्यता
या बदलांमुळे सरकारी शाळांमध्ये गुणवत्ता वाढेल, अशी शक्यता वर्तवली जात आहे. परिणामी:
- जिल्हा परिषद शाळांतील विद्यार्थ्यांची संख्या वाढू शकते.
- ग्रामीण भागातील पालकांचे सरकारी शिक्षण संस्थांवरील विश्वास वाढेल.
- खाजगी शाळांऐवजी पालक सरकारी शाळांकडे वळू शकतात.
बालशिक्षणात नवा अध्याय – सेविकांमधून घडतील उद्याच्या शिक्षिका
या संपूर्ण प्रक्रियेमुळे अंगणवाडी सेविकांचे स्वरूप केवळ ‘सेविका’ एवढ्यापुरते राहणार नाही. त्या बनतील:
- संवेदनशील, समर्पित आणि कुशल शिक्षिका
- शाळेतील पहिली शिक्षक आणि बालमित्र
- चिमुकल्यांच्या आयुष्यात सकारात्मक परिवर्तन घडवणाऱ्या मार्गदर्शक
